10 kroków do zbycia udziałów w spółce z o.o.

Anna Skowron

Nasi Klienci często zastanawiają się jak skutecznie zbyć lub nabyć udziały w spółce z o.o. Naszym zdaniem najważniejsze kroki wymagane do zbycia udziałów są następujące:

Krok 1

Zweryfikuj, czy przepisy prawa nakładają obostrzenia przy planowanym zbyciu udziałów, sprawdź umowne ograniczenia zbywalności udziałów

Krok 2

Dokonaj odpowiednich zgłoszeń i/lub uzyskaj niezbędne zgody organów państwowych lub zgody korporacyjne na zbycie udziałów (gdy są wymagane)

Krok 3

Sprawdź, czy udziały nie są obciążone (zastawione)

Krok 4

Zadbaj o właściwą wycenę udziałów (cena powinna odnosić się do wartości rynkowych)

Krok 5

Przygotuj odpowiednią umowę zbycia udziałów, zadbaj o zawarcie tej umowy we właściwej formie

Krok 6

Dokonaj formalnego zawiadomienia spółki o przejściu udziałów na nabywcę (przedstawiając dowód zbycia), jeśli potrzebne złóż zawiadomienie o stosunku dominacji

Krok 7

Zadbaj o to, by Zarząd spółki dokonał odpowiedniej zmiany w księdze udziałów spółki i na liście wspólników

Krok 8

Zadbaj o to, by Zarząd spółki dokonał rejestracji zmiany wspólników w KRS i złożył do akt rejestrowych aktualną listę wspólników i inne wymagane oświadczenia

Krok 9

Zadbaj o to, by Zarząd spółki dokonał aktualizacji i zgłoszenia zmiany w CRBR (jeśli po zbyciu udziałów zmienił się beneficjent rzeczywisty lub podstawa jego uprawnień)

Krok 10

Ureguluj kwestie podatkowe

Poniżej zwracamy uwagę na kilka kwestii dotyczących zbywania udziałów, które wydają się najważniejsze w naszej praktyce.

Ograniczenia w zbywaniu udziałów

Obrót udziałami mogą ograniczać przepisy prawne, postanowienia umowy spółki, a także umowy zawierane przez wspólników. Dlatego przy każdej transakcji zbycia udziałów warto skorzystać z pomocy prawnika, który pomoże to wszystko zweryfikować. Obszarów takich ograniczeń może być bowiem naprawdę wiele.

Konieczność uzyskania zgody na zbycie udziałów lub konieczność spełnienia innych wymogów może wynikać z przepisów ustawowych.

• Prawo pierwokupu przysługujące KOWR

Najczęściej spotykanym ograniczeniem jest prawo pierwokupu udziałów przysługujące KOWR (Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa). Jeżeli spółka jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnej o powierzchni co najmniej 5 ha albo nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni co najmniej 5 ha, to KOWR może skorzystać z prawa pierwokupu udziałów takiej spółki. Jeżeli wspólnik zamierza sprzedać swoje udziały w takiej spółce, to ma obowiązek zawiadomić o swoim zamiarze KOWR. KOWR ma zaś 2 miesiące na skorzystanie ze swojego prawa pierwokupu. Bywają też wyjątki od tej zasady (np. przy sprzedaży na rzecz osób bliskich zbywcy). Zbycie udziałów z naruszeniem prawa pierwokupu KOWR jest nieważne.

Co istotne, KOWR przysługuje prawo wykupu udziałów – zamiast prawa pierwokupu – w przypadku umów innych niż sprzedaż, np. przy umowach darowizny. Procedura realizacji tego prawa jest analogiczna jak w przypadku prawa pierwokupu (wspólnik również musi zawiadomić KOWR o zamiarze zbycia udziałów).

• Zezwolenie ministra właściwego do spraw wewnętrznych na nabycie udziałów przez cudzoziemców

Dodatkowe ograniczenia występują w przypadku nabywania udziałów przez cudzoziemców. Takie nabycie wymaga zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych, jeżeli spółka jest właścicielem lub wieczystym użytkownikiem nieruchomości na terytorium Polski. Ale też jeżeli na skutek tego nabycia stanie się spółką kontrolowaną przez cudzoziemców – gdy wejdą oni w posiadanie takiej liczby udziałów, która zapewni im uzyskanie powyżej 50% głosów na zgromadzeniu wspólników albo uzyskają pozycję dominującą wobec spółki w rozumieniu przepisów Kodeksu spółek handlowych. Wspomniane zezwolenie będzie wymagane także wtedy, gdy spółka będzie już spółką kontrolowaną przez cudzoziemców, ale jej udziały będzie nabywać cudzoziemiec niebędący wspólnikiem tej spółki. Jednak zgoda ministra nie zawsze będzie wymagana (najczęstszy wyjątek to sytuacja, gdy nabywca udziałów jest obywatelem państwa Unii Europejskiej).

Z kolei najbardziej powszechnymi spośród umownych ograniczeń prawa do zbycia udziałów są:

• Prawo pierwokupu

Prawo pierwokupu to najczęściej stosowane ograniczenie w zbywaniu udziałów. Co istotne, dotyczy ono takiego zbycia udziałów, które następuje na podstawie umowy sprzedaży. Prawo pierwokupu nie znajdzie zatem zastosowania przy zbywaniu udziałów w inny sposób, np. w drodze zamiany czy darowizny. Przy prawie pierwokupu wspólnik, chcący zbyć swoje udziały, musi zawrzeć warunkową umowę sprzedaży udziałów z potencjalnym nabywcą i zawiadomić o jej zawarciu osobę uprawnioną do pierwokupu. Taką osobą uprawnioną może być zarówno inny wspólnik jak i osoba trzecia. Osoba uprawniona do skorzystania z prawa pierwokupu staje się stroną umowy o wcześniej ustalonej treści pomiędzy sprzedającym i potencjalnym kupującym (przystępuje do tej umowy). Może więc nabyć udziały na zasadach i według ceny ustalonej w tej umowie. Potencjalny nabywca może zatem nabyć udziały tylko wtedy, gdy osoba uprawniona nie skorzysta z przysługującego jej prawa pierwokupu.

• Prawo pierwszeństwa nabycia

Dość często w umowach spółek spotyka się też postanowienia zapewniające wspólnikom pierwszeństwo w nabyciu udziałów. Prawo pierwszeństwa ma szerszy charakter niż prawo pierwokupu. Może zostać zastrzeżone dla każdego sposobu zbycia udziałów (także dla darowizny czy zamiany udziałów). Procedura skorzystania z prawa pierwszeństwa powinna zostać określona w umowie spółki. Nie istnieją bowiem przepisy ustawowe, do których można by się tu odwołać.

• Ograniczenia dotyczące nabywcy udziałów

Umowa spółki może też ograniczać krąg potencjalnych nabywców udziałów spółki. Przykładowo może wskazać, że nabywcą udziałów spółki mogą być obecni wspólnicy, osoby o określonych kwalifikacjach, wykonujące określone zawody lub posiadające odpowiednie doświadczenie / kompetencje.

• Ograniczenia czasowe lub warunkowe dotyczące zbywania udziałów

Czasami spotyka się też w umowach zastrzeżenia, że udziały mogą być zbyte tylko po upływie określonego czasu lub po spełnieniu określonych warunków. Mogą być to np. klauzule typu lock-up, w ramach których wspólnicy zobowiązują się, aby przez wskazany w umowie okres nie zbywać swoich udziałów w spółce.

• Dodatkowe klauzule opcyjnie

Coraz częściej wspólnicy zawierają też dodatkowe umowy, w których ustanawiają prawo opcji. Opcja kupna (calloption) pozwala zażądać od określonego wspólnika zbycia całości lub części jego udziałów w określonym terminie albo po jego upływie. Opcja sprzedaży (putoption) upoważnia uprawnionego wspólnika do żądania od zobowiązanego nabycia od niego określonego pakietu udziałów w spółce. Umowa wspólników odnosząca się do takich opcji musi określać cenę nabycia lub zbycia udziałów dokonanych w ramach realizacji prawa opcji.

Zbycie udziałów uzależnione od zgody spółki, inne wymagane zgody

• Zgoda spółki na zbycie udziałów

W umowie spółki można wprowadzić wymóg zgody spółki na zbycie udziałów. Można też określić sposób wyrażenia zgody na zbycie udziałów. Jeśli umowa spółki tego nie precyzuje, wówczas stosuje się ogólne przepisy Kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z nimi zgodę na zbycie udziałów wyraża zarząd spółki w formie pisemnej. Umowa spółki może jednak wskazywać na inny organ do wyrażenia zgody, np. na zgromadzenie wspólników lub radę nadzorczą. Czasami potrzebne mogą być dodatkowe zgody korporacyjne, w tym zgody wyrażone przez odpowiednie organy spółek grupowych.

Sprzedaż udziałów bez wymaganej zgody jest bezskuteczna. W takim przypadku spółka nie uznaje nabywcy za nowego wspólnika względem spółki. W sytuacji gdy zarząd spółki (lub inny uprawniony organ) odmówi wyrażenia zgody na zbycie udziałów, wspólnik zainteresowany sprzedażą ma prawo wystąpić do sądu rejestrowego o zgodę na transakcję powołując się tzw. ważne powody. Za ważne powody mogą zostać uznane prowadzenie działalności konkurencyjnej, długotrwała choroba wspólnika, długi / stały wyjazd za granicę itp.

• Zgoda organu finansującego na zmianę składu wspólników

Ważne jest też sprawdzenie, czy w ciągu ostatnich lat spółka korzystała z jakichkolwiek dotacji. Takie dotacje często wiążą się z dodatkowymi wymogami, które mogą mieć wpływ na transakcję sprzedaży udziałów. W umowach o dofinansowanie, zwłaszcza w przypadku dotacji unijnych, często znajdują się klauzule, na podstawie których wymagana jest zgoda organu finansującego na zmiany w składzie osobowym spółki (aby zapewnić stabilność i ciągłość dofinansowanego projektu).

• Obowiązek uzyskania zgody banku, firmy leasingowej lub innej instytucji finansowej na zbycie udziałów

Istotne jest też zweryfikowanie umów finansowych, w tym umów kredytowych oraz leasingowych, które spółka zawarła. Wiele tego typu umów nakłada bowiem na spółkę obowiązek poinformowania banku lub innej instytucji finansowej o planowanej zmianie w składzie wspólników. Często spotykamy się z umowami, które wymagają zgody banku na zbycie udziałów. Niezastosowanie się do warunków umowy kredytowej lub leasingowej, w tym niepoinformowanie banku o zmianie właścicielskiej, może skutkować wypowiedzeniem umowy przez instytucję finansową. W konsekwencji może dojść do konieczności natychmiastowej spłaty całej pozostałej kwoty kredytu lub leasingu.

Sprawdzenie, czy udziały nie są obciążone (zastawione)

Przed nabyciem udziałów warto sprawdzić, czy udziały są obciążone zastawem. Informacje o ewentualnych zastawach na udziałach można uzyskać w sądzie, w którym działa wydział rejestru zastawów. Każdy zainteresowany ma prawo do wglądu w rejestr zastawów, aby zweryfikować status prawny udziałów.

Właściwa wycena udziałów

Przy każdej transakcji zbycia udziałów konieczne jest też zadbanie o właściwą wycenę tych udziałów. Cena za zbywane udziały powinna mieć wartość rynkową. Ma to istotne znaczenie dla obciążeń podatkowych i może być weryfikowane przez uprawnione organy. Dlatego warto udokumentować dokonaną wycenę. Przygotowanie takiej wyceny, zwłaszcza przy większych transakcjach, warto zlecić fachowym podmiotom.

Forma zbycia udziałów spółki

Umowa zbycia udziałów dla swojej ważności powinna zostać zawarta co najmniej w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Aby zapewnić zachowanie tej formy strony przedstawiają notariuszowi przygotowany przez siebie tekst umowy. Ustalają więc wcześniej samodzielnie wszystkie postanowienia umowne. Notariusz nie ingeruje w treść umowy, ale poświadcza jedynie, że właściwe osoby złożyły swoje podpisy pod tą umową. Dlatego warto powierzyć przygotowanie odpowiedniej treści umowy fachowcom (prawnikom).

W razie braku zachowania wymaganej formy umowa zbycia udziałów będzie nieważna (nie wywoła żadnych skutków). Wyjątek to sytuacja, gdy umowa sp. z o.o. została zawarta przez Internet przy wykorzystaniu systemuS24. Wtedy zbycia udziałów można również dokonać przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w tym systemie. Oświadczenia zbywcy i nabywcy opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

Zawiadomienie spółki o przejściu udziałów

Po zawarciu umowy zbycia udziałów należy dopełnić obowiązku informacyjnego względem spółki. O przejściu udziałów na inną osobę zainteresowani (nabywca i zbywca) zawiadamiają spółkę, przedstawiając dowód przejścia udziałów (umowę zbycia udziałów).

Czynność ta jest istotna, gdyż zbycie udziałów jest skuteczne wobec spółki dopiero od chwili, gdy spółka otrzyma od jednego z zainteresowanych wspomniane zawiadomienie wraz z dowodem dokonanego zbycia. Zbywcy, do czasu zawiadomienia spółki, przysługują wszystkie prawa i obowiązki związane z udziałami. Oznacza to, że status wspólnika przechodzi na nabywcę nie w momencie zawarcia umowy zbycia udziałów, ale w momencie zawiadomienia spółki o jej zawarciu.

W razie potrzeby należy też poinformować spółkę o nabyciu lub utracie pozycji dominującej.

Obowiązki rejestracyjne po zbyciu udziałów

Po otrzymaniu zawiadomienia o zmianie wspólników Zarząd spółki powinien dokonać aktualizacji w księdze udziałów spółki i na tej podstawie sporządzić nową (aktualną) listę wspólników, uwzględniającą zbycie udziałów. Jeżeli na skutek zbycia udziałów wspólnik posiada udziały stanowiące więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki z o.o., należy ujawnić takiego wspólnika w KRS. Zbycie udziałów może wiązać się również z obowiązkiem wykreślenia innego wspólnika z KRS.

Do akt rejestrowy należy też złożyć aktualną listę wspólników i ewentualnie inne oświadczenia (np. o wspólnikach uprawnionych do powoływania zarządu oraz adresach do doręczeń tych wspólników).

Jeżeli na skutek zbycia udziałów zmienili się beneficjenci rzeczywiści spółki (np. pojawił się nowy wspólnik posiadający więcej niż 25% udziałów w kapitale zakładowym spółki) lub zmienił się zakres uprawnień tych wspólników, konieczne będzie również dokonanie aktualizacji w CRBR.

Powyższe obowiązki ciążą na zarządzie Spółki. Wspólnicy nie mogą tych obowiązków samodzielnie wykonać.

Kwestie podatkowe

Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. wymaga uwzględnienia obowiązków podatkowych. Dla zbywającego udziały kluczowe jest rozliczenie podatku PIT/CIT. Natomiast dla nabywającego udziały kluczowy jest obowiązek zapłaty podatku PCC (% wartości rynkowej udziałów) w ciągu 14 dni od daty zawarcia umowy sprzedaży udziałów oraz złożenie w urzędzie skarbowym odpowiedniej deklaracji (PCC-3). W przypadku darowizny udziałów należy uwzględnić podatek od spadków i darowizn. Kwestie podatkowe najlepiej potwierdzić z doradcą podatkowym lub bezpośrednio we właściwym urzędzie skarbowym.