Pośrednictwo przy sprzedaży udziałów może korzystać ze zwolnienia z VAT. Przepisy przewidują jednak szereg wyjątków od tej zasady. Co więcej, nie wyjaśniają one jakie cechy powinny posiadać dane usługi, aby mogły zostać uznane za „pośrednictwo”.

Zwolnienie z VAT dla usług pośrednictwa przy sprzedaży udziałów

Art. 43 ust. 1 pkt 40a ustawy o VAT przewiduje zwolnienie z opodatkowania dla usług, w tym także usług pośrednictwa, których przedmiotem są udziały w spółkach lub innych niż spółki podmiotach (jeżeli mają one osobowość prawną).

Przepisy zastrzegają jednocześnie, że zwolnienie nie ma zastosowania w odniesieniu do:

  • usług przechowywania powyższych udziałów i zarządzania nimi,
  • czynności ściągania długów, w tym factoringu,
  • usług doradztwa,
  • usług w zakresie leasingu,
  • usług dotyczących praw i udziałów odzwierciedlających m.in. tytuł prawny do towarów, tytuł własności nieruchomości czy niektóre prawa majątkowe, które mogą być zrealizowane poprzez dostawę towarów lub świadczenie usług innych niż zwolnione z podatku.

Cechy usług pośrednictwa

Co należy rozumieć przez wskazane w powyższej regulacji „usługi pośrednictwa”? Odpowiedzi na to pytanie nie znajdziemy w przepisach. Praktyczne wskazówki można natomiast odszukać w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE).

Przesłanki, które powinna spełniać dana usługa, aby mogła zostać uznana za usługę pośrednictwa, zostały wypracowane w szczególności na podstawie wyroku TSUE z 21 czerwca 2007 r. w sprawie C-453/05 oraz wyroku z 13 grudnia 2001 r. w sprawie C-235/00.

Zgodnie z nimi, usługa pośrednictwa finansowego/ubezpieczeniowego powinna stanowić:

  • usługę świadczoną na rzecz strony transakcji finansowej, za którą strona ta wypłaca wynagrodzenie,
  • z punktu widzenia nabywcy usługi finansowej usługi świadczone przez pośrednika powinny stanowić element usługi finansowej,
  • celem jest dążenie do zawarcia umowy (należy zaznaczyć, że pośrednik nie ma żadnego interesu co do treści umowy),
  • usługa pośrednictwa nie może mieć charakteru wyłącznie wykonywania czynności faktycznych związanych z umową (nie może to być wyłącznie udostępnianie informacji stronom transakcji finansowej).

Pośrednictwo czy doradztwo?

Na usługę pośrednictwa przy sprzedaży udziałów często składa się wiele czynności, które łącznie tworzą jedno świadczenie kompleksowe. Powoduje to ryzyko uznania, że elementem dominującym takiego świadczeniem nie jest pośrednictwo, ale np. doradztwo, które nie korzysta ze wspomnianego zwolnienia z VAT.

Przykładowo, zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, działania polegające na świadczeniu usług związanych z analizą sytuacji finansowej potencjalnych inwestorów, szeroko rozumianym udzielaniem pomocy i koordynacji w badaniu due diligence, wycenie czy usługach wsparcia doradczego w negocjacjach w zakresie dalszej współpracy w formie joint-venture – stanowią działania ponadstandardowe w odniesieniu do pośrednictwa finansowego. W związku z tym, powinny one zostać uznane za usługi doradcze, niepodlegające zwolnieniu z VAT (orzeczenie z 23 marca 2017 r., sygn. III SA/Wa 956/16).

Ocena, który z elementów świadczenia jest dominujący w przypadku danej usługi kompleksowej, może przysparzać problemów.

Dla przykładu, Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 12 grudnia 2019 r. (sygn. I FSK 1279/17) stwierdził, że usługi polegające na identyfikacji potencjalnych nabywców dla sprzedawanych udziałów, uczestniczeniu w negocjacjach oraz dokonywaniu analiz ofert kupna udziałów celem skutecznej realizacji transakcji na najkorzystniejszych warunkach należy zaklasyfikować jako usługi pośrednictwa w sprzedaży udziałów, korzystające ze zwolnienia z VAT. Odmienne stanowisko w tej kwestii zajął wcześniej sąd pierwszej instancji oraz organ interpretacyjny, które uznały, że powyższe świadczenie stanowi kompleksową usługę doradczą.

Istotna właściwa klasyfikacja

Oprócz omawianego pośrednictwa przy sprzedaży udziałów, przepisy ustawy o VAT przewidują również zwolnienie z opodatkowania dla usług pośrednictwa m.in. w świadczeniu usług ubezpieczeniowych, udzielenia pożyczek czy gwarancji.

Podatnicy zamierzający skorzystać z jednego z tych zwolnień powinni dokonać uważnej klasyfikacji oferowanych usług. Niewłaściwa ocena może spowodować bowiem powstanie zaległości podatkowej, którą podatnik będzie musiał zapłacić wraz z karnymi odsetkami za zwłokę.