Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) 25 maja 2023 r. wydał orzeczenie w sprawie C-114/22, w którym wskazał, że samo uznanie transakcji za nieważną w rozumieniu Kodeksu cywilnego nie jest wystarczające do pozbawienia podatnika prawa do odliczenia VAT. Oznacza to, że zakwestionowanie odliczonego podatku od towarów i usług będzie wymagało od skarbówki więcej wysiłku.
Czego dotyczył spór?
Spór dotyczył spółki, która nabyła znaki towarowe. W trakcie kontroli organy podatkowe uznały, że czynność ta była nieważna z uwagi na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego w rozumieniu Kodeksu cywilnego. Doprowadziło to do zakwestionowania prawa spółki do odliczenia VAT od tej transakcji na podstawie art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c) ustawy o VAT. Zgodnie z tym przepisem, podatnikowi nie przysługuje prawo do odliczenia podatku z faktury, która dokumentuje czynność nieważną na gruncie prawa cywilnego (na mocy art. 58 lub 83 k.c.).
Sprawa ostatecznie trafiła do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który powziął wątpliwość co do zgodności powyższego przepisu z unijną dyrektywą VAT. NSA zawiesił zatem postępowanie i wystąpił z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym do TSUE (na marginesie, działanie to było najwyraźniej nie w smak skarbówce, która dążyła do uznania ww. wniosku za niedopuszczalny).
Istota orzeczenia
Według TSUE wykazanie, że transakcja jest nieważna na gruncie przepisów prawa cywilnego nie jest wystarczająca do pozbawienia podatnika prawa do odliczenia VAT. Do skutecznego zakwestionowania odliczonego podatku konieczne jest jeszcze udowodnienie, że:
- zostały spełnione przesłanki pozwalające na zakwalifikowanie tej czynności jako pozornej w świetle prawa wspólnotowego lub
- jest ona wynikiem oszustwa podatkowego lub nadużycia tego prawa – w przypadku gdy transakcja została faktycznie dokonana.
Nie można zatem przyjmować, że uznanie transakcji za nieważną w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego automatycznie prowadzi do pozbawienia podatnika prawa do odliczenia VAT. Trybunał uznał więc, że w tym zakresie regulacja art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c) ustawy o VAT jest niezgodna z zasadami neutralności podatkowej i proporcjonalności wyrażonymi w unijnej dyrektywie VAT.
Podsumowanie
W ostatnich latach TSUE już kilkakrotnie orzekał o niezgodności polskich regulacji VAT z unijną dyrektywą, co doprowadziło do korzystnych dla podatników zmian. Takie wyroki zapadły w sprawach przepisów dotyczących m.in. ustalania sankcji VAT, mechanizmu powodującego brak możliwości wykazania podatku należnego i naliczonego z tyt. WNT i importu usług w jednym okresie (tzw. szyku rozstawnego) czy ulgi na złe długi.
Warto zauważyć, że doradcy podatkowi od dawna wskazywali na wadliwość omawianego przepisu oraz sposobu jego stosowania przez organy podatkowe. Kwestię tę dostrzegały również sądy administracyjne. Po wyroku TSUE możemy spodziewać się, że problematyczna regulacja zostanie wreszcie zmieniona lub uchylona.
Co istotne, orzeczenie TSUE będzie mogło stanowić podstawę do wznowienia postępowań w sprawach, które zostały rozstrzygnięte w oparciu o art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c) ustawy o VAT. Wniosek o wznowienie postępowania należy złożyć w terminie miesiąca/trzech miesięcy (w zależności od sprawy) od dnia publikacji wyroku TSUE w Dzienniku Urzędowym UE. Na dzień ukazania się niniejszego wpisu, wyrok nie został jeszcze opublikowany.
Autor
