Przebieg postępowania podatkowego

Monika Bilska

Jak wskazałam w poprzednim wpisie https://sendero.pl/wszczecie-postepowania-podatkowego , postępowanie podatkowe wszczynane jest – co do zasady – wówczas, gdy w toku kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej ujawniono nieprawidłowości i nieprawidłowości te nie zostały skorygowane przez podatnika w określonym w przepisach terminie.

• Co jest celem postępowania podatkowego?
• Czym różni się ono od kontroli podatkowej i celno-skarbowej?
• Jak należy się zachowywać w trakcie postępowania podatkowego?

Odpowiedzi na te pytania postaram się udzielić w niniejszym wpisie.

Cel postępowania podatkowego

Postępowanie podatkowe ma na celu określenie lub ustalenie zobowiązania podatkowego. Aby dokonać wymiaru podatku podlegającego wpłacie do urzędu skarbowego, organ prowadzący postępowanie zobowiązany jest do ustalenia istnienia okoliczności uzasadniających dokonanie tego wymiaru. W tym celu prowadzi on postępowanie dowodowe.

Jeżeli organ w toku postępowania podatkowego stwierdzi nieprawidłowości w rozliczeniach podatnika, które doprowadziły do zaniżenia podatku, wydaje decyzję, w której określa lub ustala prawidłową wysokość podatku podlegającą wpłacie na rachunek urzędu skarbowego.

Decyzja jest wiążąca dla podatnika i podatnik ma obowiązek ją wykonać.

Różnice pomiędzy postępowaniem podatkowym a kontrolą

Podstawowa różnica pomiędzy postępowaniem podatkowym a kontrolą podatkową lub celno-skarbową sprowadza się właśnie do mocy wiążącej aktów kończących te procedury.

Kontrole kończą się wydaniem protokołu lub wyniku kontroli. Jednak – w przeciwieństwie do decyzji kończących postępowanie podatkowe – ani protokół kontroli podatkowej ani wynik kontroli celno-skarbowej nie rozstrzygają o prawach i obowiązkach kontrolowanego. Nie są one ani definitywne, ani wiążące.  Opisane w nich ustalenia mogą podlegać modyfikacjom w późniejszym czasie – w szczególności w razie poczynienia odmiennych ustaleń czy odmiennej oceny w efekcie przeprowadzonego postępowania podatkowego.

Decyzja natomiast – o ile nie zostanie uchylona przez organ drugiej instancji lub sąd w wyniku jej zaskarżenia – musi zostać wykonana przez podatnika.

Z kolei sam przebieg postępowania podatkowego niewiele różni się od przebiegu kontroli podatkowej. Wiele procedur, terminów, obowiązków i uprawnień stron w toku czynności podejmowanych w ich ramach jest tożsamych. Większe różnice można zaobserwować pomiędzy postępowaniem podatkowym a kontrolą celno-skarbową. Różnice te wynikają głównie z zakresu uprawnień organów prowadzących postępowanie podatkowe oraz organów prowadzących kontrolę celno-skarbową. Organy prowadzące kontrole celno-skarbowe mają znacznie szersze uprawnienia niż organy prowadzące postępowanie.

Porównując przebieg kontroli oraz postepowania podatkowego, można jednak dojść do wniosku, że  zasadnicza różnica między nimi sprowadza się do tego, że kontrola  prowadzona jest głównie w siedzibie przedsiębiorcy, zaś postępowanie podatkowe – zdalnie, pisemnie, w siedzibie organu.

Postępowanie dowodowe

Najistotniejszym elementem każdego postępowania podatkowego jest postępowanie dowodowe. Organ podatkowy w toku postępowania jest bowiem obowiązany zebrać i w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy.

Dowodem w postępowaniu podatkowym może być wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Najczęściej, dowodami w postępowaniu podatkowym są księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych oraz materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku działalności analitycznej Krajowej Administracji Skarbowej, czynności sprawdzających, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej oraz materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe.

Warto również zauważyć, że w postępowaniu dowodowym nie obowiązuje zasada bezpośredniości. Organy podatkowe mogą zatem ustalić istotny dla rozstrzygnięcia sprawy stan faktyczny na podstawie dowodów zebranych w toku innych postępowań prowadzonych wobec innych podmiotów.

W trakcie postępowania podatkowego, dowody mogą być przeprowadzane przez organ podatkowy:

• z urzędu lub
• na wniosek strony.

Dowody przeprowadzane przez organ z urzędu

Jak wskazałam wyżej – przeprowadzenie dowodów jest obowiązkiem organu podatkowego w trakcie trwania postępowania podatkowego. Bez zebrania dowodów potwierdzających okoliczności mające znaczenie dla oceny prawidłowości obliczenia przez podatnika podatku, organ nie jest bowiem w stanie wydać decyzji.

W ramach postępowania dowodowego, organ podatkowy może wezwać stronę lub inne osoby do złożenia wyjaśnień, zeznań, przedłożenia dokumentów lub dokonania określonej czynności osobiście, przez pełnomocnika lub na piśmie, jeżeli jest to niezbędne dla wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy.

Osoba, która otrzymała wezwanie ma obowiązek zastosowania się do jego treści. Niewykonanie tego obowiązku może skutkować nałożeniem na nią kary porządkowej. Zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej, strona, pełnomocnik strony, świadek lub biegły, którzy mimo prawidłowego wezwania organu podatkowego:

• nie stawili się osobiście bez uzasadnionej przyczyny, mimo że byli do tego zobowiązani, lub
• bezzasadnie odmówili lub nie dokonali w terminie wyznaczonym w wezwaniu złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin, przedłożenia tłumaczenia dokumentacji obcojęzycznej lub udziału w innej czynności, lub
• bezzasadnie odmówili okazania lub nie przedstawili w wyznaczonym terminie dokumentów, których obowiązek posiadania wynika z przepisów prawa, ksiąg podatkowych, dowodów księgowych będących podstawą zapisów w tych księgach, lub
• bez zezwolenia tego organu opuścili miejsce przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem,

mogą zostać ukarani karą porządkową do 3700 zł podwyższoną o wskaźnik inflacji.

Inicjatywa dowodowa podatnika w postępowaniu podatkowym

Jeżeli podatnikowi zależy na pozytywnym dla niego zakończeniu postępowania podatkowego, nie powinien on pozostawać bierny wobec działań organu.

Podatnik ma prawo brać czynny udział w postępowaniu dowodowym. W szczególności podatnik może wnioskować o przeprowadzenie dowodów z przesłuchania świadków, z dokumentów, opinii biegłego, oględzin oraz brać udział w trakcie ich przeprowadzania. Skorzystanie przez podatnika z tego uprawnienia może w istotny sposób przyczynić się do pozytywnego dla niego rozstrzygnięcia sprawy. Nie należy zatem z niego rezygnować.

Jeżeli podatnik w toku postępowania składa wniosek o przeprowadzenie dowodu, organ podatkowy – co do zasady – powinien uwzględnić ten wniosek i przeprowadzić żądany przez podatnika dowód.

Przepisy przewidują jednak dwa przypadki, w których organ prowadzący postępowanie może nie uwzględnić wniosku dowodowego strony.  Odmowa uwzględnienia wniosku dowodowego strony może nastąpić gdy przedmiotem dowodu są okoliczności:

• niemające znaczenia dla sprawy lub
• stwierdzone wystarczająco innym dowodem.

Należy przy tym zwrócić uwagę, że okoliczność stwierdzona wystarczająco innym dowodem może dotyczyć wyłącznie tezy dowodowej już stwierdzonej na korzyść strony. Jeżeli jednak strona wskazuje dowód na okoliczność, która została już stwierdzona innym dowodem na jej niekorzyść – taki dowód powinien być dopuszczony.

Z kolei to, czy żądany przez stronę dowód ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, ocenia organ podatkowy. Niemniej, odmowa przeprowadzenia wnioskowanego przez stronę dowodu może mieć miejsce tylko wówczas, gdy brak jest jakiejkolwiek możliwości przyczynienia się danej czynności dowodowej do wyjaśnienia sprawy. Innymi słowy, odmowa przeprowadzenia określonej czynności dowodowej musi wiązać się z pewnością, że czynność ta jest całkowicie zbędna.

Ocena zgromadzonego materiału dowodowego

Po zebraniu materiału dowodowego, organ prowadzący postępowanie podatkowe, powinien wszechstronnie go rozpatrzeć i ocenić.

Organ podatkowy nie jest związany żadnymi odgórnie określonymi wytycznymi dotyczącymi oceny dowodów. Niemniej jednak ocena dowodów powinna być obiektywna. Nie powinny na nią mieć wpływu w szczególności stosunek oraz zachowanie strony w odniesieniu do organu podatkowego w trakcie trwania postępowania.

W procesie oceny dowodów ważna jest ogólna wiedza organu podatkowego, a także nieraz wiedza specjalna. Organ, oceniając zebrany materiał dowodowy, powinien uwzględnić wszystkie dowody przeprowadzone w postępowaniu oraz wszystkie okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych środków dowodowych, mających znaczenie dla ich mocy i wiarygodności (w tym również np. zachowanie się strony i świadków podczas przesłuchania, zmienianie wyjaśnień itp.).

Co jednak istotne, dokonana przez organ ocena dowodów zebranych w postępowaniu podatkowym może – w przypadku zaskarżenia decyzji wydanej przez ten organ – podlegać kontroli organu wyższej instancji i/lub sądu.