Sądy mają prawo do zmniejszania wysokości kar umownych, jeśli uznają je za zbyt wygórowane. Ale muszą dobrze uzasadnić taką decyzję.
Miarkowanie kar – kryteria
W wyroku z dnia 19.01.2024 r.* SN (Sąd Najwyższy) odniósł się do zasad miarkowania przez sąd kar umownych. Wyjaśnił, że głównym celem ich miarkowania jest uniknięcie sytuacji, gdy kara jest zbyt wysoka w stosunku do tzw. godnego ochrony interesu wierzyciela.
Równocześnie podkreślił, że katalog okoliczności mogących uzasadniać miarkowanie kar ma otwarty charakter. Nie ogranicza się on wyłącznie do relacji między wysokością należnej kary, a szkodą albo odszkodowaniem należnym wierzycielowi na zasadach ogólnych. Dotyczy on też relacji między wysokością należnej kary umownej, a wartością przedmiotu umowy bądź wysokością należnego wynagrodzenia umownego.
Sądy również powinny brać pod uwagę:
- Jaki był charakter naruszeń umowy przez dłużnika – czy były one poważne i długotrwałe, czy też drobne?
- Czy dłużnik odniósł jakieś korzyści z nieprzestrzegania umowy?
- Czy intencją stron było, aby kara pełniła funkcję „karną” wobec dłużnika, a nie tylko rekompensowała straty wierzyciela?
Jak sąd powinien uzasadniać miarkowanie kar?
SN podsumował, że miarkowanie kary umownej stanowi wyraz tzw. prawa sędziowskiego.
Sąd ma więc pewien margines swobody w ocenie, kiedy kara jest zbyt wysoka, i nie musi opierać się wyłącznie na ścisłych rachunkach .Aby nie narazić się jednak na zarzut arbitralności, uzasadnienie powinno odnosić się do wymienionych wyżej kryteriów. Sąd musi racjonalnie wytłumaczyć, że zmniejszona kara wciąż właściwie realizuje cele, dla których kary umowne są przewidziane, i nie jest rażąco niesprawiedliwa wobec wierzyciela.
Podsumowanie
Przed sądem może dojść do zredukowania zastrzeżonej kary umownej. Jednak sąd będzie musiał uzasadnić swoją decyzję, odnosząc się do kryteriów wskazanych przez SN (np. relacja kary do wartości umowy, charakter naruszenia, korzyści dłużnika).
Podsumowując, wniosek dla stron umowy jest taki, że sądy mają pewną swobodę w miarkowaniu kar umownych, ale muszą to robić w oparciu o konkretne kryteria. Zastosowanie tych kryteriów w praktyce powinno mieć odzwierciedlenie w treści uzasadnienia wyroku. Strony powinny z tej wiedzy korzystać, odpowiednio kształtując wysokość kar lub broniąc się przed ich nadmierną wysokością.
*(sygn. akt: II CSKP 865/22)
Autor
