Sprzedaż ojcowizny przez małżeństwo może zrewidować ustawę o VAT – konsekwencje kwietniowego wyroku TSUE

Piotr Wadas

Monika Bilska

3 kwietnia 2025 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok, który w istotny sposób może wpłynąć na praktykę opodatkowania podatkiem VAT sprzedaży nieruchomości w polskim systemie podatkowym.  Po pierwsze potwierdził, że sprzedaż majątku prywatnego przy pomocy pełnomocnika może być uznane za działalność gospodarczą. Po drugie, orzekł, że w niektórych przypadkach małżonkowie powinni być traktowani jako jeden podatnik VAT. Takie podejście jest stanowi nowość w polskim systemie VAT.

Tło sprawy

Jednym z przedmiotów rozważań TSUE była sprawa polskiego małżeństwa, które postanowiło sprzedać otrzymane od rodziców jednego z małżonków działki rolne. Grunty te stanowiły część ich wspólności majątkowej.

Sprzedaż została powierzona profesjonalnemu pełnomocnikowi, który – w zamian za wynagrodzenie prowizyjne i w imieniu pary małżonków – zajął się m.in. podziałem nieruchomości na mniejsze działki, zmianą przeznaczenia działek w MPZP (z rolnych na budowlane), oraz promocją oferty. Działania pośrednika zakończyły się sukcesem, bowiem działki sprzedano.

Sukces ten był jednak na tyle duży, że przykuł również uwagę organu podatkowego. Urząd skarbowy uznał, że ze względu na działania przygotowawcze podjęte przez pełnomocnika, sprzedaż miała charakter działalności gospodarczej. W efekcie wydano decyzje określające zaległy VAT wobec każdego z małżonków.

Para, przekonana, że jedynie zarządzała majątkiem prywatnym, zaskarżyła decyzje i skierowała sprawę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu.

Wątpliwości WSA

WSA we Wrocławiu, analizując sprawę, nabrał wątpliwości co do dwóch kluczowych kwestii. Po pierwsze, sąd nie był pewien, czy osobę, która sprzedaje za pośrednictwem pełnomocnika wcześniej otrzymane działki, można uznać za samodzielnie prowadzącą działalność gospodarczą.

Ponadto, sąd krajowy zidentyfikował także drugi problematyczny obszar, który do tej pory umykał szerszej uwadze. Sąd pochylił się bowiem nad dotychczasową praktyką organów skarbowych polegającą na przypisywaniu każdemu z małżonków po połowie wartości sprzedaży składników ich wspólności majątkowej. W tym aspekcie sąd uznał, że należy rozstrzygnąć, czy działający wspólnie, objęci wspólnością ustawową, małżonkowie na pewno powinni być traktowani jako odrębni podatnicy.

W związku z powyższymi wątpliwościami WSA we Wrocławiu skierował w tym zakresie do TSUE dwa pytania prejudycjalne.

Stanowisko TSUE – sprzedaż przez pośrednika a działalność gospodarcza

W kwietniowym wyroku TSUE odpowiedział na oba pytania. Pierwsza odpowiedź nie zaskakuje i potwierdza dotychczas utrwalone podejście. TSUE po raz kolejny przypomniał bowiem, że pierwotny cel nabycia nieruchomości nie przesądza o późniejszych konsekwencjach podatkowych. Co więcej, Trybunał zwrócił uwagę, że choć profesjonalny pełnomocnik podejmuje działania w imieniu właścicieli, to oni pozostają stroną wszystkich umów sprzedaży i to na nich ostatecznie spoczywa odpowiedzialność za wynik transakcji. Ponadto, pomimo, że wynagrodzenie pełnomocnika, uzależnione od ceny sprzedaży, mogło ograniczać ryzyko pary, to go całkowicie nie eliminowało.

W efekcie TSUE uznał, że zlecenie sprzedaży działek profesjonaliście, który podejmuje aktywne działania w zakresie obrotu nieruchomościami, angażując w tym celu środki podobne do tych wykorzystywanych przez handlowców – stanowi działalność gospodarczą. W konsekwencji, w tym wypadku, rację przyznano organowi podatkowemu.

Stanowisko TSUE – małżeństwo jako jeden podatnik VAT

Przełom stanowi natomiast druga część wyroku TSUE. Dotychczas polskie organy skarbowe uznawały, że małżonkowie nie mogą być jednym podatnikiem VAT. Przykładowo, całkiem niedawno, w interpretacji z 29 października 2024 r., sygn. 0111-KDIB3-3.4012.313.2024.7.JSU,  Dyrektor KIS wskazał, że ustawa o VAT nie przewiduje małżonków jako odrębnej kategorii podatników.

TSUE zauważył jednak, że skoro polskie prawo dopuszcza specjalne traktowanie spółki cywilnej – mimo braku osobowości prawnej – jako jednego podatnika VAT, to tym bardziej możliwe jest podobne podejście wobec małżonków działających wspólnie. Sprzedaż majątku wspólnego wymaga bowiem zgody obojga, a żadne z nich nie może działać samodzielnie w imieniu wspólności ustawowej.

W konsekwencji, w ocenie Trybunału, małżonkowie w tej sprawie nie występowali jako niezależni przedsiębiorcy, lecz jako wspólni właściciele – a więc powinni być traktowani jako jeden podatnik VAT.

Konsekwencje wyroku

Wyrok TSUE może rodzić dwie istotne konsekwencje. Po pierwsze, stanowi przestrogę dla osób sprzedających majątek prywatny z pomocą profesjonalnego pełnomocnika – należy pamiętać, że już samo zlecenie sprzedaży może być uznane za wykonywanie działalności gospodarczej. W tym miejscu warto zaznaczyć, że sprzedaż działki budowlanej przez przedsiębiorcę podlega w Polsce opodatkowaniu VAT według stawki 23%.

Po drugie, Trybunał potwierdził, że małżonkowie objęci wspólnością majątkową mogą być traktowani jako jeden podatnik VAT. To przełomowe stanowisko podważa dotychczasową praktykę organów podatkowych i rodzi potrzebę zmian legislacyjnych. Obecna ustawa o VAT nie uwzględnia bowiem specyfiki wspólności majątkowej. Co więcej, obecnie funkcjonujące systemy informatyczne nie pozwalają na wspólną rejestrację małżonków jako jednego podatnika z jednym numerem NIP. W związku z tym konieczna może się okazać zarówno nowelizacja definicji podatnika VAT, jak i aktualizacja systemów informatycznych Ministerstwa Finansów.