Wywłaszczenie gruntów rolnych w zamian za odszkodowanie – czy podlega opodatkowaniu VAT?

Magdalena Kopacz

W kwestii tej wypowiedział się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku wydanym w polskiej sprawie C-182/23. Wyrok ukazał się 11 lipca 2024 r.

Tło sprawy

Sprawa dotyczyła polskiego podatnika prowadzącego gospodarstwo rolne, który nabył nieruchomości gruntowe w celu powiększenia prowadzonego gospodarstwa rolnego. Na mocy wywłaszczenia, część posiadanych przez niego gruntów stała się własnością Skarbu Państwa.

Podatnik, chcąc upewnić się co do skutków podatkowych wywłaszczenia, złożył wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej. W wydanym rozstrzygnięciu Organ uznał, że przeniesienie prawa własności działek na rzecz Skarbu Państwa w trybie wywłaszczenia należy uznać za odpłatną dostawę towarów. W ocenie Organu, zainteresowany występował w tej transakcji w charakterze podatnika VAT.

Podatnik nie zgodził się z przedstawionym stanowiskiem. W jego ocenie, nie powinien on być uznany za podatnika VAT z tytułu wywłaszczenia, gdyż przedmiotem prowadzonej przez niego działalności nie był obrót nieruchomościami.

Sprawa trafiła finalnie do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który postanowił zawiesić postępowanie i skierować pytanie prejudycjalne do TSUE.

Orzeczenie TSUE

W wyroku w sprawie C-182/23 TSUE uznał, że transakcja przeniesienia własności działek gruntu rolnego w trybie wywłaszczenia, w zamian za zapłatę odszkodowania właścicielowi tego gruntu, powinna podlegać opodatkowaniu VAT, jeżeli właściciel ten jest rolnikiem będącym podatnikiem VAT i działa w takim charakterze, nawet jeśli nie prowadzi on żadnej działalności w zakresie obrotu nieruchomościami i nie podjął żadnych działań w celu takiego przeniesienia.

Zdaniem TSUE, o opodatkowaniu VAT wywłaszczenia gruntu decyduje wyłącznie to, czy przedmiotem wywłaszczenia jest grunt wykorzystywany przez podatnika do działalności gospodarczej, czy też grunt będący składnikiem jego majątku prywatnego. Jeżeli wywłaszczenie dotyczy gruntu wykorzystywanego do działalności gospodarczej podatnika – podlega ono opodatkowaniu VAT. W przeciwnym wypadku – transakcja ta powinna pozostawać poza zakresem VAT.

Podsumowanie

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości nie pozwala na optymizm. Rozstrzygnięcie to daje bowiem podstawy do uznania podatników prowadzących działalność rolniczą, którzy w drodze wywłaszczenia przekazali grunty na rzecz Skarbu Państwa w zamian za odszkodowanie, za osoby zobligowane do poniesienia ciężaru podatku VAT z tego tytułu.

Istotne jest, że w analizowanej sprawie decydujące nie były – w ocenie TSUE – przesłanki dotyczące podejmowania aktywnych działań w zakresie obrotu nieruchomościami. W świetle omawianego wyroku wystarczające do opodatkowania VAT transakcji tego rodzaju będzie ustalenie, że wywłaszczany grunt był wykorzystywany do celów działalności gospodarczej.

Uznanie gruntu za nieruchomość wykorzystywaną przez podatnika do działalności gospodarczej jest z kolei kwestią problematyczną. Definicja działalności gospodarczej jest na tyle ogólna, że pozwala na dużą dowolność w interpretacji tego zagadnienia. W związku z tym rodzi się wiele pytań związanych z powstaniem obowiązku zapłaty VAT nie tylko w przypadku wywłaszczenia, ale również w przypadku innych czynności związanych ze zbyciem nieruchomości.

Mając na uwadze, że praktyka interpretacyjna organów podatkowych oraz orzecznictwo sądów administracyjnych było dotychczas niejednomyślne, przedmiotowe orzeczenie może wyznaczyć kierunek, który obiorą przyszłe rozstrzygnięcia w podobnych sprawach.