Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych – nowe prawo holdingowe i formalne grupy spółek

Najnowsza nowelizacja Kodeksu spółek handlowych („k.s.h.”) z 9 lutego 2022 r. niesie za sobą wiele zmian. Zmiany te wejdą w życie 13 października 2022 r. Jedną ze zmian jest tzw. nowe prawo holdingowe, a więc przepisy umożliwiające przystąpienie do formalnej grupy spółek. W dzisiejszym wpisie zasygnalizujemy najważniejsze aspekty związane z taką grupą spółek.

Możliwość przystąpienia do formalnej grupy spółek

Spółki kapitałowe będą miały możliwość przystąpienia do formalnej grupy spółek.

Spółka kapitałowa ze spółką / spółkami kapitałowymi zależnymi i powiązanymi będą mogły podjąć uchwałę o uczestnictwie w grupie spółek:

• kierując się zgodnie wspólną strategią oraz
• w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek),

jeśli uzasadnia to sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnym.

Nowe regulacje będą miały zastosowanie tylko wtedy, gdy spółki się na takie sformalizowanie zdecydują. Nowelizacja nie wymusza żadnych zmian i nie niesie za sobą żadnych konsekwencji związanych z brakiem implementacji przepisów o grupie spółek. Nie trzeba więc podejmować już teraz żadnych decyzji w tym zakresie.

Poniższe podsumowanie najważniejszych informacji o nowych przepisach dotyczących grupy spółek powinno ułatwić ocenę, czy może to być interesujące rozwiązanie dla danej grupy spółek (spółek zależnych i powiązanych), działających teraz w sposób nieformalny.

Powstanie formalnej grupy spółek

Aby doszło do formalnego powstania grupy spółek potrzebne jest podjęcie następujących czynności:

• Uchwała spółki zależnej o uczestnictwie w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej (podjęta większością 3/4 głosów), bez konieczności analogicznej uchwały spółki dominującej.
• Ujawnienie uczestnictwa w grupie spółek w KRS (wzmianka) przez spółkę dominującą (o ile posiada siedzibę w Polsce) i przez spółkę / spółki zależne.
• Nieliczne przepisy szczególne mogą wyłączyć udział w grupie spółek.

Kluczowe uprawnienia w ramach grupy spółek – co daje uczestnictwo w takiej grupie?

Przystąpienie do formalnej grupy spółek daje spółce dominującej określone uprawnienia, które mogą jej pomóc w sprawowaniu jednolitego kierownictwa nad grupą spółek zależnych.

• Spółka dominująca może wydawać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek
  wiążące polecenia dotyczące prowadzenia spraw spółki zależnej.
• Spółka dominująca może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek oraz żądać od niej udzielenia informacji.
• Rada nadzorcza spółki dominującej sprawuje stały nadzór nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek.

Sposób wydawania wiążących poleceń

Spółka dominująca może wydać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki zależnej (w formie pisemnej/elektronicznej pod rygorem nieważności).

Minimalna treść wiążącego polecenia:

• oczekiwane zachowanie spółki zależnej
• interes grupy spółek
• spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej
• przewidywany sposób i termin naprawienia szkody.

Najważniejsze cechy wiążącego polecenia:

• ma charakter zewnętrzny (jeden podmiot wydaje polecenie innemu podmiotowi)
• uprawnienie do wydawania wiążącego polecenia mają zarząd, prokurent, pełnomocnik spółki dominującej
• dotyczy prowadzenia spraw spółki zależnej
• stanowi to rodzaj arbitralnej decyzji spółki dominującej (zamiast dotychczasowych konsultacji i przekonywania spółek zależnych)
• jest to czynność prawna (czynność korporacyjna).

Odpowiedź spółki zależnej na wiążące polecenie

Spółka zależna powinna poinformować spółkę dominującą o podjętej uchwale (pozytywnej albo negatywnej) w zakresie wiążącego polecenia.

Spółki zależne mogą odmówić wykonania wiążącego polecenia, gdy wykonanie danego polecenia doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej.

Spółki zależne – inne niż jednoosobowa – mogą też odmówić wykonania wiążącego polecenia, gdy istnieje uzasadniona obawa, że polecenie jest:

• sprzeczne z interesem spółki zależnej (obawa musi być uzasadniona, tj. musi wynikać z pewnych okoliczności faktycznych znanych zarządowi)
• wyrządzi jej szkodę (dotyczy to zarówno strat, jak i utraconych korzyści),
• która to szkoda nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną z grupy spółek w okresie dwóch lat (o ile umowa spółki / statut nie stanowią inaczej – ale warunkiem skuteczności odmiennych postanowień jest odkupienie przez spółkę dominującą udziałów/akcji wspólników/akcjonariuszy spółki zależnej nie zgadzających się na zmianę).

Ryzyko powstania szkody i braku jej naprawienia

Szkoda powstała w wyniku wykonania wiążącego polecenia może dotyczyć:

• Spółki zależnej – odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce zależnej wykonaniem wiążącego polecenia, jeśli szkoda nie została naprawiona w terminie z wiążącego polecenia
• Udziałowców spółki zależnej (szkoda pośrednia) – odpowiedzialność za obniżenie wartości przysługującego udziału/akcji, jeżeli obniżenie było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia, gdy spółka dominująca ma większość głosów (od 75% k.z.)
• Wierzycieli spółki zależnej – jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek okaże się bezskuteczna.

Zwolnienie z odpowiedzialności

Zachęta do działania w formalnej grupie spółek to możliwość zwolnienia z odpowiedzialności cywilnej:

• członków zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentów oraz likwidatorów spółki uczestniczącej w grupie spółek (spółki zależnej i dominującej)
• za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia
• w tym na podst. art. 293, 300¹²⁵ i 483 k.s.h.

Wspomniane osoby mogą powoływać się na działanie lub zaniechanie w określonym interesie grupy spółek, jeżeli spółka ujawniła uczestnictwo w grupie spółek (art. 21¹ § 4 k.s.h.).

Przepisy nie rozstrzygają co w sytuacji, w której spółka zależna powinna była podjąć uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia.

Dodatkowy obowiązek sprawozdawczy

Na zarządach spółek zależnych uczestniczących w grupie spółek będzie ciążył dodatkowy obowiązek sprawozdawczy. Będą musiały przygotowywać roczne sprawozdanie o powiązaniach umownych spółki zależnej ze spółką dominującą. W sprawozdaniu będą wskazywane wiążące polecenia wydane tej spółce zależnej. Sprawozdanie będzie przedstawiane zwyczajnemu zgromadzeniu.

Podsumowanie

Naszym zdaniem przepisy dotyczące formalnych grup spółek mogą być ciekawym rozwiązaniem dla spółek, które mają problem ze spójnym działaniem grupy (zgodnie ze wspólnym interesem i strategią grupy), czy z nadzorem nad spółkami zależnymi. Umożliwiają one bowiem stosowanie nowych ciekawych narzędzi, takich jak wiążące polecenia. Przy jednoczesnym zapewnieniu, że wykonanie takich wiążących poleceń zwalnia co do zasady z odpowiedzialności cywilnej osoby wchodzące w skład organów spółek zależnych.

Nowe przepisy wprowadzają jednak wiele nieostrych pojęć i zasad, które będą się dopiero kształtowały w praktyce obrotu. Wymagają też od spółek zależnych wielu skomplikowanych analiz i ocen (np. przed podjęciem decyzji o tym, czy należy wykonać wiążące polecenie spółki dominującej, czy istnieją przesłanki do odmowy wykonania takiego polecenia). Na ten moment wydaje się, że w wielu przypadkach wątpliwości i ryzyka będą przeważały nad potencjalnymi korzyściami płynącymi z tych rozwiązań.

Można więc na razie przyglądać temu, jak kształtuje się praktyka obrotu dotycząca grup spółek. I czy faktycznie przystąpienie do formalnej grupy spółek poprawia sposób funkcjonowania spółek. Naszym zdaniem dopiero wtedy będzie można podjąć bardziej świadomie jakiekolwiek decyzje w tym zakresie. Zachęcamy do śledzenia naszych dalszych wpisów na ten temat.