Wielu naszych klientów prowadząc swoją działalność zawiera różnego rodzaju umowy, których stroną są konsumenci. W dzisiejszych realiach prawnych konsumenci korzystają z bardzo szerokiej ochrony. Warto wiedzieć:
- przed jakim sądem może być prowadzony spór pomiędzy stronami,
- w jakich sytuacjach pozwanie konsumenta przed sądem polskim będzie niemożliwe.
Jest to istotny czynnik wpływający na wysokość ponoszonych w sporze kosztów.
Jaki sąd właściwy w sporze z konsumentem?
Pozycje procesowe przedsiębiorcy i konsumenta są ukształtowane w sposób nierówny.
Co to oznacza w praktyce? Przedsiębiorca pozywający konsumenta będzie mógł złożyć pozew jedynie do sądu właściwego miejscowo ze względu na miejsce zamieszkania konsumenta.
Natomiast konsument pozywający przedsiębiorcę ma prawo wyboru pomiędzy sądem właściwym miejscowo ze względu na siedzibę przedsiębiorcy a sądem właściwym miejscowo ze względu na miejsce wykonania umowy.
Konsument mieszkający za granicą – jaki sąd będzie właściwy?
Co w sytuacji gdy okaże się, że miejsce zamieszkania konsumenta, z którym przedsiębiorca jest w sporze, znajduje się poza granicami Polski, na terenie innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej?
Tego rodzaju sytuacje, dotyczące sporów transgranicznych, reguluje rozporządzenie parlamentu europejskiego i rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, tzw. rozporządzenie Bruksela I. Zgodnie z przepisami sekcji czwartej rozporządzenia przedsiębiorca może wytoczyć powództwo przeciwko konsumentowi tylko przed sąd państwa członkowskiego, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania. Rozstrzygające jest miejsce zamieszkania nie z chwili zawarcia umowy, lecz wytoczenia powództwa. Przepisy tej sekcji rozporządzenia ustanawiają nie tylko jurysdykcje krajową (właściwość międzynarodową) ale również właściwość miejscową sądu.
Tu znów sytuacja stron ukształtowana jest nierówno. Konsument może wytoczyć powództwo przeciwko swojemu kontrahentowi:
Fakt właściwości sądu zagranicznego nie determinuje prawa, na podstawie którego sąd ten będzie orzekał. Może więc dojść do sytuacji, w której sąd zagraniczny będzie oceniał spór pomiędzy stronami opierając się na przepisach materialnych prawa polskiego (np. gdy umowa sprzedaży została zawarta pomiędzy przedsiębiorcą mającym miejsce zwykłego pobytu w Polsce, a konsumentem mającym miejsce zamieszkania w Niemczech).
Jaki sąd właściwy w sporze z przedsiębiorcą?
W przypadku sporów pomiędzy przedsiębiorcami stronom pozostawiona jest większa swoboda.
Na gruncie prawa polskiego, w przypadku sporu wynikającego z umowy, strona może wybierać pomiędzy sądem siedziby pozwanego a sądem właściwym ze względu na miejsce wykonania umowy. W ten sam sposób kształtują się możliwości przedsiębiorcy w oparciu o rozporządzenie parlamentu europejskiego i rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych. Oczywiście dotyczy to jedynie właściwość sądu w przypadku sporu wynikłego z umowy zawartej pomiędzy stronami.
Przedsiębiorcy mają też możliwość umownego ukształtowania zagadnienia właściwości sądu, o czym szerzej w dalszej części wpisu.
Umowne ukształtowanie właściwości sądu
Przepisy polskiego k.p.c. umożliwiają stronom umówienie się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego. Jest to tzw. umowa prorogacyjna. Tego rodzaju umową nie można jednak zmienić właściwości wyłącznej ustanowionej ustawą.
W przypadku umów zawieranych z konsumentem należy mieć na uwadze art. 385¹ § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Za klauzule abuzywne wpisane do Rejestru Klauzul Niedozwolonych prowadzonego przez UOKiK uznane zostały m.in. takie postanowienia umowne, które wszelkie spory wynikające z realizacji umowy poddają rozstrzygnięciu przez sąd właściwy miejscowo dla kontrahenta konsumenta oraz postanowienia umowne przewidujące wyłączenie właściwości sądów powszechnych i poddanie się wyłącznej jurysdykcji sądu arbitrażowego.
Na gruncie rozporządzenia parlamentu europejskiego i rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych zawarcie umowy prorogacyjnej z konsumentem jest możliwe w trzech przypadkach.
W tej sytuacji należy więc brać również pod uwagę przepisy krajowe dotyczące klauzul abuzywnych w umowach zawieranych z konsumentem, opisane we wcześniejszym akapicie.
To jaki sąd będzie właściwy w sporze stanowi istotny element praktyczny, od którego zależy czas i koszt prowadzenia postępowania. W szczególności w przypadku, w którym właściwym sądem jest sąd innego państwa członkowskiego UE należy liczyć się z większym stopniem skomplikowania prowadzonego sporu i koniecznością zatrudnienie zagranicznej kancelarii prawnej. To z pewnością będzie się wiązało z większymi kosztami. W miarę możliwości warto więc zawczasu przygotować się na ewentualny spór np. poprzez zawarcie umowy prorogacyjnej.
W razie zainteresowania tym tematem, chętnie udzielimy dodatkowych informacji. Możemy też pomóc w przygotowaniu postanowień umownych dotyczących właściwości sądu.
autor: Jolanta Mąsiorska, asystentka